توکسوپلاسموز


توکسوپلاسموز
مقدمه:
انگل داخل سلولی توکسوپلاسماگوندیی، عامل ایجادکننده ی بیماری توکسوپلاسموز در انسان و مهره داران خونگرم (زئونوز)، درسراسرکره ی زمین پراکندگی دارد و اثرات مخربی را برروی انسان، دام و جنین آنها می گذارد؛ ابتلا به آن یکی از نگرانی های افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، زنان باردار و صاحبان دام می باشد و دانستن چرخه ی زندگی این تک یاخته تا حد زیادی به پیشگیری از ابتلا به آن کمک خواهدکرد.
معرفی:
توکسوپلاسموز، بیماری بسیار گسترده ای می باشد که در سراسر جهان از آلاسکا تا استرالیا یافت شده است. طیف وسیعی از مهره داران خونگرم مانند: انسان، پستانداران، پرندگان و… را درگیرکرده و عامل آن انگلی تک یاخته (تک سلولی) به نام توکسوپلاسما گوندیی از شاخه ی هاگداران است. چرخه ی زندگی این تک یاخته در بدن یک یا دو میزبان صورت میگیرد (این انگل چند میزبانه ی اختیاری است یعنی میتواند چرخه ی زندگی خود را در بدن یک و یا دو میزبان تکمیل کند). این دسته از تکیاخته ها سیر تکاملی جنسی (گاماگونی: لقاح ماکروگامت و میکروگامت) و غیرجنسی (اندودیوژنی: جوانه زدن داخلی سلولهای دختری در سلول مادر) دارند. میزبان اصلی این انگل گربه ها هستند (تکثیرجنسی در بدن این میزبان انجام می شود) و میزبان های واسط آن پرنده، انسان، گربه، پستانداران ( همه ی مهره داران خونگرم) می باشند (تکثیر غیرجنسی دربدن این میزبان انجام می شود). سلولهای حاصل از تولیدمثل جنسی این انگل را اووسیت می نامند و این سلول ها با خروج از بدن میزبان اصلی(گربه) بایستی مرحله عفونی زا شدن (اسپوروگونی) را طی کرده تا توانایی آلوده کردن دیگر میزبانها را کسب کنند و این عمل بسته به شرایط و دمای محیط در طی 1-5 روز خارج از بدن گربه انجام می شود (اسپوروله شدن). هر اووسیت اسپوروله شده (عفونی) حاوی دوساختار بهنام اسپوروسیست که هرکدام از اسپوروسیست ها حاوی چهارساختار دیگر بهنام اسپوروزوئیت می باشند. به این مدل اووسیتهای عفونی، اووسیت ایزوسپورایی گفته میشود.
انتقال وچرخهی زندگی:
چرخه ی زندگی توکسوپلاسما گوندیی حاوی دو مرحله ی خارج روده ای (فاز توکسوپلاسمیک) و داخل رودهای (فاز ایزوسپوریک) است.
1: مرحله خارج رودهای:
اووسیت های عفونی شده حاصل از مدفوع گربه وگوشت های خام آلوده به کیست های نسجی (برادیزوئیت) با بلع میزبان های واسط خورده شده، وارد دستگاه گوارش میشوند و تحت اثر آنزیم های گوارشی اسپوروزوئیت ها و برادیزوئیت ها آزاد گشته و به اپیتلیوم (بافت پوشاننده داخلی) روده حمله میکنند، سپس وارد جریان خون و لنف شده و به تمامی اندام های بدن به خصوص عضلات، کبد، قلب، چشم و مغز میروند، وارد سلول های هسته دار اندامها شده و ایجاد اجسامی به نام تاکی زوئیت (نامگذاری به علت سرعت زیاد تکثیر انگل دراین مرحله) میکنند که آنها از طریق تقسیمات غیر جنسی (جوانهزدن داخل سلولی) کیست هایی از جنس سلولهای میزبان به نام کیست کاذب ایجاد میکنند (در مرحله حاد بیماری ایجاد میشود). سیستم ایمنی در این مرحله هنوز فعال نشده است. زیادشدن تعداد انگلهای داخل سلولی موجب پاره شدن کیست، آزادشدن تاکیزوئیت ها و نکروز (مرگ سلول) بافتی میشود و مجددا کیست های کاذب دیگری در بدن ایجاد میکنند؛ نهایتا با فعال شدن سیستم ایمنی، تاکیزوئیت ها وارد مرحله برادیزوئیت میشوند. درواقع با فعالشدن ایمنی بدن، دراطراف تاکیزوئیتهای درون سلولهای هسته دار، غشای مقاومی تشکیل میشود تا انگل بتواند در برابر سیستم ایمنی مقاومت کند که دراین حالت به سلول، کیست نسجی(بافتی) یا حقیقی و به تاکیزوئیتهای درون کیست نسجی برادیزوئیت (علت نامگذاری، سرعت تکثیر کم انگل دراین مرحله) گفته میشود. این کیستها در مرحله مزمن بیماری ایجاد میشوند و در بافتهای میزبان تا سالها باقی میمانند.
2: مرحله داخل رودهای:
این مرحله در بدن گربه انجام میشود. گربه از راه خوردن کیست کاذب، کیست نسجی و یا اووسیت عفونی شده مبتلا میشود؛ پس با این تفاسیر گربه میتواند هم میزبان اصلی و هم میزبان واسط باشد. درصورتی که گربه گوشت یا نسوج حاوی کیست را بخورد (خوردن جوندگان یا گوشت وضایعات نشخوارکنندگان ، طیور و…) بیماریزایی مانند دیگر میزبان های واسط خواهدبود اما اگر گربه ها اووسیتهای عفونی شده را بخورند کل چرخه ی زندگی به شکل روده ای خواهدبود و در اپیتلیوم روده ی باریک (ژئوژنوم وایلئوم) پس از چند تکثیر غیرجنسی وجنسی، نهایتا با ایجاد میکرو و ماکروگامت، لقاح آنها و ایجاد تخمک (اووسیت) در سلول های روده ای، رها شدن اووسیت ها به داخل روده گربه (چرخه ی جنسی=میزبان اصلی) و با خروج آنها از بدن چرخه ها تکرار میشوند.
پس بطورکل سه مرحله عفونی زا درسیرتکاملی این انگل وجوددارد:
1.تاکیزوئیتها (درون کیست کاذب) 2.برادیزوئیتها (درون کیست نسجی) 3. اسپوروزوئیتها (موجود در اووسیتهای عفونی)
بیماریزایی و علائم بالینی:
از آنجاییکه تاکیزوئیت ها به بافت های میزبان واسط آسیب میزنند بیماریزایی و علائم بالینی بستگی به: 1.تعداد تاکیزوئیت های رها شده در بدن 2.توانایی سیستم ایمنی میزبان در محدود ساختن تاکیزوئیت های رها شده 3. ارگان آلوده شده توسط کیست های آنان بستگی دارد.
در حیوانات بالغ چون اجزای سیستم ایمنی، تاکیزوئیت های رهاشده در بدن را به خوبی کنترل میکنند. معمولا عفونت به شکل تحت بالینی است (وقوع پاسخ ایمنی بدن بدون بروز بیماری با علائم آشکار)؛ درحالیکه در حیوانات جوان خصوصا توله سگها، بچه گربه ها و بچه خوک ها و یا حیواناتی که نقص سیستم ایمنی دارند، تاکیزوئی تها در اندام های مختلف پخش میشوند و بسته به نوع ارگان میتوانند: پنومونی بینابینی (التهاب بافت بینابینی ریه)، میوکاردیت (التهاب عضله قلب)، نکروز کبد (مرگ سلولهای کبدی)، مننگوانسفالومیلیت (التهاب بافت مغز و نخاع به همراه التهاب پرده های مننژ پوشاننده آنان)، آسیب های چشمی، بزرگ شدن عقده های لنفاوی و التهابات عضلانی را ایجاد کنند.
در نتیجه علایم بالینی مربوط به این بیماری عبارت اند از: تب، اسهال، سرفه، سختی درتنفس، زردی، صرع و مرگ.
همچنین این انگل عامل بسیار مهم سقط جنین و مرده زایی در انسان، بز وگوسفندان است. در صورتیکه آلودگی در دوران بارداری باشد تاکیزوئیت ها از راه جریان خون به جفت رسیده و با نکروز آن (مرگ سلولها) ارتباط مادر با جنین را قطع میکنند و یا ممکن است وارد بدن جنین شده و در بافتهای مختلف آن نکروز ایجادکنند.
در انسان مادرانی که قبل از حاملگی مبتلا می شوند در بارداری پیشرو سقط نمیکنند و اختلالی در جنین شان به وجود نمی آید و از طرفی با فعال شدن ایمنی بدن در برابر ابتلای مجدد مقاوم میشوند مگر آنکه در دوران بارداری ایمنی بدنشان ضعیف شود (مانند ابتلا به بیماریهای سرکوب کننده سیستم ایمنی)؛ اما اگر مادران در دوران حاملگی آلوده شوند درصورتی که قبلا آلوده نشده باشند، بسته به مدت زمان بارداری، این انگل میتواند موجب سقط جنین و یا علائمی ازجمله: آب آوردگی مغز، اختلالات عصبی، ضایعات چشمی و کوری در جنین شود.
تشخیص:
تشخیص این بیماری به کمک روش های بیولوژیک، سرولوژیک و هیستولوژیک میباشد. علائم بالینی توکسوپلاسموز فقط خاص این بیماری نمی باشند و نمی توانند دلیلی محکم برای ابتلا قطعی به این انگل محسوب گردند. با انجام تست الایزا، روش هماگلوتیناسیون غیرمستقیم، سنجش آنتی بادی فلورسنت غیرمستقیم و بررسی میکروسکوپیک مقاطع بافتی و مشاهده تاکیزوئیت و برادیزوئیت و همچنین بررسی ترشحات گرفته شده از جنین سقط شده و تزریق به صفاق موش که درصورت وجود این انگل بعد از چند روز پریتونیت (التهاب صفاق) ایجاد میشود و انگل به شکل تاکیزوئیت درصفاق پدیدار شده و حدود 8 هفته بعد در مغز موش کیست حاوی برادیزوئیت دیده میشود، میتوان ابتلا به این بیماری را تشخیص داد.
درمان:
در انسان: سولفادیازین (ضدکیست های بافتی) و پری متامین (ضدتاکیزوئیت) و مصرف این دو دارو باهم اثر یکدیگر را تقویت میکنند و بیشتر در فاز حاد بیماری تجویز میشوند. همچینین استفاده از داروی اسپیرامایسین در زنان باردار.
در حیوانات: از داروی کلیندامایسین دردرمان توکسوپلاسموز گربه ها و سگ ها استفاده می شود.
پیشگیری:
توکسوپلاسما گوندیی یکی از عوامل مهم بیماریزای مشترک بین انسان و دام است (زئونوز). اکثر انسان های کره ی زمین در معرض ابتلا به این بیماری هستند و ابتلا به این بیماری یکی از نگرانی های بزرگ افراد دارای نقص سیستم ایمنی (بیشتر به علت مشکلات عصبی و مغزی ناشی از کیست های بافتی) و زنان باردار (آلودگی جنین و یا سقط جنین) محسوب می شود. دراصل آلودگی در این کیس ها به علت مصرف گوشت خام و نپخته یا بلع تصادفی اوسیت های عفونی ناشی از مدفوع گربه است؛ بدین منظور برای پیشگیری باید افرادی که با گوشت سروکار دارند، مرتبا دستهایشان را بعد هربار تماس با آب و صابون شسته و همچنین تخته گوشت، سینک ظرفشویی، چاقو، چرخ گوشت و دیگر وسایلشان را با مواد شوینده تمیزکنند. زیرا اشکال مختلف این انگل که درگوشت وجود دارند با شستن با آب و صابون و همچنین با سرما وگرما زیاد (کیست های بافتی گوشت با گرمای 67 درجه و سرمای 13- درجه سانتیگراد) و با اشعه ی گاما از بین میروند پس بایستی گوشت قبل از مصرف به خوبی با دمای حداقل 67 درجه سانتی گراد پخته شوند و از تست کردن گوشت در حین پخت خودداری شود.
زنان باردار بایستی از تماس با باکس مدفوع گربه ها، خاک و گوشت خام اجتناب کنند و درصورتی که از سلامت آن حیوان مطمئن نیستند به آن حیوان دست نزنند و درصورت تماس فورا دستهای خود را با آب و صابون به خوبی بشویند.
برای تغذیه حیوانات خانگی از غذاهای پخته شده، خشک و یا کنسرو شده استفاده شود. باکس های مدفوع گربه ها بایستی روزانه تخلیه شده و تمیز شوند. بهتراست درصورت تماس با خاک مانند رسیدگی به باغچه ها ازدستکش استفاده شود. سبزیجات قبل ازمصرف به خوبی شسته شوند زیرا ممکن است آلوده به مدفوع گربه باشند.
تاکنون هیچ واکسنی برای پیشگیری از توکسوپلاسموز دردام و انسان ساخته نشده است.
منبع:MSD vet manual
About نگین مهدوی
دانشجوی دکتری عمومی دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
سایر نوشته های نگین مهدوی
دیدگاهتان را بنویسید