بیماری لنفادنیت کازئوز یا  Caseous Lymphadenitis

معرفی

دسـتگاه لنفاوی سیسـتم پیچیده‌ای اسـت که بدن را در مقابل تهاجم عوامل بیگانه مصون می دارد. با این وجود عوامل زیادی وجود دارد که می تواند به این سیستم آسیب وارد کند یکی از این عوامل کورینه باکتریوم سودوتوبرکلوزیس (Corynebacterium pseudotuberculosis) می باشد. این بیماری دارای 2 فرم خارجی (external form) و داخلی (internal form) می باشد. فرم خارجی در عقده لنفاوی محیطی دیده می شود و فرم داخلی در اندام های داخلی و عقده های این اندام ها دیده می‌شود. هرچند هر دو فرم در گوسفند و بز دیده می شود اما در گوسفند بیشتر فرم داخلی و در بز فرم خارجی رخ می دهد. در فرم خارجی عقده های لنفاوی زیر پوست متورم شده تا جایی که به بیرون سر باز می کنند درنتیجه باعث کاهش کیفیت پوست و حذف بخشی از لاشه شود و یا کل آن شود. همچنین می تواند باعث کاهش کیفیت پشم نیز شود. اگرچه CL به طور معمول بیماری گوسفند و بز محسوب می شود، اما به طور پراکنده تر در اسب، گاو، شتر، خوک، نشخوارکنندگان وحشی، مرغ و انسان نیز مشاهده می شود.

اتیولوژی و بیماریزایی

کورینه باکتریوم سودوتوبرکلوزیس یک باکتری کوکوباسیل گرم مثبت داخل سلولی می باشد. براساس کاهش نیترات دو تیپ از این نوع باکتری شناسایی شده است که نوع منفی آن بز و گوسفند را آلوده می کند و نوع مثبت آن اسب را آلوده می کند. این باکتری با تولید یک اگزوتوکسین به نام فسفولیپاز D می شود که سبب آسیب به سلول های اندوتلیال و افزایش نفوذ پذیری عروق می شود؛ نتیجه این فرایند، باعث انتشار باکتری می شود. این باکتری دارای یک پوشش لیپیدی می باشد که از آن در مقابل آنزیم های هیدرولیتیک فاگوسیت های میزبان محافظت می کند. این باکتری در فاگوسیت ها همانند سازی می کنند و سپس سلول را پاره کرده و آزاد می شوند. روند مداوم همانند سازی این باکتری و جذب سلول های التهابی و بدنبال آن مرگ این سلول ها باعث ایجاد آبسه هایی می شود که مشخصه ی بیماری لنفادنیت کازئوز می باشد.

برای اینکه کورینه باکتریوم سودوتوبرکلوزیس بتواند باعث ایجاد عفونت شود، باید از پوست یا غشای موکوزی عبور کند. زخم های ناشی از تروما، کوتاه کردن پشم، پلاک گذاری و… شایع ترین راه های عبور این باکتری از پوست می باشد. عفونت خارج شده از ضایعات باز و فعال، به عنوان منبع این باکتری می باشد. در موارد خیلی کمتر این باکتری می تواند از طریق تنفس و خوردن نیز وارد بدن شود و باعث آلودگی شود.

پس از ورود، این باکتری از طریق زهکشی سیستم لنفاوی وارد گره های لنفاوی می شود. دوره کمون این بیماری حدود 1 الی 3 ماه می باشد. C. pseudotuberculosis یک باکتری مقاوم در محیط می باشد و در بسترهای ماسه و چوب می تواند تا 2 ماه و در خاک می تواند تا 8 ماه زنده بماند. وجود مواد آلی، سایه و رطوبت باعث بقای بیشتر این باکتری می شود.

علائم بالینی لنفادنیت کازئوز

مشخصه اصلی لنفادنیت کازئوز خارجی، توسعه آبسه در گره های لنفاوی محیطی می باشد. در این نوع لنفادنیت در گره هایی چون submandibular ،parotid ، prescapular و prefemoral  بيشتر دیده می شود همچنین این عارضه در گره لنفاوی supramammary شایع نیست و کمتر دیده می شود. در فرم خارجی، نهایتا آبسه می تواند به بیرون باز شود. ماده  چرکی ناشی از این عارضه هیچگونه بویی ندارد و خود آبسه نیز دردی ندارد همچنین از نظر قوام می تواند نرم و چسبناک باشد که بیشتر در بزها دیده می شود و یا ضخیم و پنیری باشد که بیشتر در گوسفندان دیده می شود. همچنین این بیماری می تواند بعد از ماه ها عود کند.

فرم داخلی، خودش را با کاهش وزن مزمن و عدم رشد نشان می دهد. براساس اینکه در فرم داخلی چه اندامی درگیر شده باشد می توان علائم متفاوتی را مشاهده کرد اما معمولا در فرم داخلی درگیر شدن ریه دیده می شود. زمانی که ریه درگیر شود، علایمی چون سرفه، آبریزش بینی، دیس پنه، افزایش صدای ریه، تب و… دیده می شود.

در گوسفند، برش عرضی گره های لنفاوی لایه لایه می باشد. درواقع این لایه ها دوایرر متحدالمرکزی فیبری می باشند که با اگزودای غلیظ از هم جدا شده اند اما در بز ضایعه کمتر تمایز یافته و بیشتر نرم و خمیری می باشد.

تشخیص لنفادنیت کازئوز

برای تشخیص این بیماری سه مرحله باید طی شود.

1. معاینه فیزیکی ضایعات مرتبط با غدد لنفاوی
2. کشت باکتریایی ضایعات مشکوک
3.  آزمایش سرولوژیک

هرچند وجود آبسه بخصوص در گره های لنفاوی محیطی نشان دهنده لنفادنیت کازئوز می باشد اما نتیجه نهایی پس از کشت باکتری از آبسه سالم و دست نخورده بدست می آید. باکتری های دیگری چون Trueperella pyogenes یا همان Arcanobacterium pyogenes، Staphylococcus aureus، Pasteurella multocida و همچنین باکتری های بی هوازی مانند: Fusobacterium necrophorum می تواند باعث ایجاد آبسه شود.

برای تشخیص آبسه داخلی، چالش بیشتری وجود دارد و تا حدودی با سونوگرافی و رادیوگرافی قابل تشخیص است. در مواردی که عوامل کاهش وزن مزمن مانند کمبود تغذیه و رشد کم دندان وجود ندارد، احتمال مبتلا بودن به این بیماری افزایش می یابد. در مواردی که با فرم داخلی این بیماری روبرو هستیم چون آبسه برای کشت وجو ندارد، شرایط تشخیص سخت می باشد و باید علاوه بر آزمایش و معاینه بالینی، توجه ویژه به تاریخچه ی وجود عفونت فعال در دام های گله و برنامه واکسیناسیون داشت. برای تشخیص لنفادنیت کازئوز می توان از آزمایش (SHI) استفاده نمود. در این آزمایش آنتی بادی هایی که علیه اگزوتوکسین D وجود دارند شناسایی می شوند. هر چند مثبت بودن تست می تواند نشانه برخود قبلی و بهبود، درگیری فعلی، واکسیناسیون و… باشد.

زمانی که در یک حیوان با تیتر مثبت در ابتلا شک وجود دارد، آزمایش را باید 2 الی 4 هفته ی بعد تکرار کرد. اگر تیتر در حال افزایش باشد (با مقایسه 2 آزمایش انجام شده) و علایمی چون آبسه دیده شود می توان گفت که گله به این بیماری مبتلا شده و علت این افزایش تیتر بیماری CL می باشد.

درمان و کنترل

برای درمان، می تواند از دارو های ضد میکروبی (داخل ضایعه و سیستمیک) استفاده نمود و همچنین می توان مراقبت های حمایتی نیز انجام داد. برای کنترل و پیشگیری نیز می توان فرایند هایی چون واکسیناسیون، ضد عفونی کردن تجهیزات برشی، جدا کردن حیوان بیمار از گله، معاینه حیوانی که قرار است به گله اضافه شود، کاهش خطراتی که بالقوه باعث آسیب به پوست می شود، رعایت امنیت زیستی و… را انجام داد.

باید توجه داشت در هر صورتی این بیماری عود می کند و پایدار است. بهترین و عملی ترین روش این است که حیوان مبتلا به CL از گله حذف شود. با این حال تا زمانی که این آبسه ها بهبود نیافته، نباید دام به مراکز فروش ارسال شود. برای درمان می‌توان آبسه را پاره کرد و محتویات آن را خارج کرد. همچنین می توان از تزریق فرمالین و آنتی بیوتیک به ضایعه برای درمان استفاده نمود. در مواردی می توان از آنتی بیوتیک بصورت سیستمیک نیز استفاده نمود.

اگر آبسه طی درمان و توسط دامپزشک پاره شد، باید محوطه گره و محل جراحی با محلول رقیق ید ضد عفونی شود و حیوان نیز تا بهبود زخم ایزوله شود. عفونت خارج شده از آبسه باید دفع شود. بهترین راه دفع عفونت خارج شده سوزاندن آنهاست. اگر آبسه دست نخورده باشد می توان آن را کاملا برداشت. زمانی که آبسه را پاره می کنیم و یا کاملا برداشت می کنیم احتمال برگشت CL زیاد می باشد.

تزریق فرمالین توسط FDA منع شده است؛ زیرا این ماده در حیوانات سرطانزا می باشد. زمانی که از آنتی بیوتیک بصورت سیستمیک استفاده می شود باید به زمان منع مصرف پس از دارو درمانی توجه نمود (withdrawal time). استفاده از پروکائین پنیسیلین G و ریفامپین تا حدودی برای درمان CL موثر بوده است. هر چند که استفاده از آنتی بیوتیک هایی چون پنیسیلین در شرایط آزمایشگاهی موثر بوده است، اما چون آنتی بیوتیک های محلول در آب نمی توانند از کپسول آبسه عبور کنند عملا کارایی چندانی در درمان این بیماری ندارند.

همچنین استفاده از تولاتروماسین به مقدار 2.5 میلی گرم بر کیلوگرم بصورت SC یا داخل ضایعه و یا استفاده از دو دوز 2.5 میلی گرم بر کیلوگرم تولاترومایسن بصورت SC و داخل ضایعه می تواند بدون استفاده از نیشتر زدن (پاره کردن آبسه) باعث کوچک شدن آبسه شود. یکی از ویژگی های این دارو، حلالیت خوب آن در چربی می باشد. بنابراین می توان از این دارو برای CL داخلی و خارجی استفاده نمود با این وجود مشکل عود بیماری همچنان باقی است و استفاده از این دارو تنها یک روش برای کنترل بیماری می باشد نه درمان آن.

با توجه به نوع ارگانیسم ایجاد کننده‌ی بیماری، مزمن بودن بیماری، سخت بودن درمان CL و… بهترین راه کنترل این بیماری پیشگیری از آن از طریق رعایت اصول امنیت زیستی می باشد. در بهترین شرایط باید حیوان آلوده بسرعت حذف شود؛ اما اگر امکان انجام چنین کاری وجود نداشت می توان این حیوان را قرنطینه کرد و جلوی شیوع این بیماری را در گله گرفت. همچنین می توان بره هایی که  با گوسفندان آلوده بدنیا آمده اند را از حیوانات آلوده جدا کرد و با شیر و آغوز پاستوریزه تغذیه نمود. با این وجود، درصورتی که فرم داخلی لنفادنیت کازئوز بی‌علامت باشد، می تواند موفقیت این روش‌ها را در کنترل بیماری کاهش دهد.

درحال حاضر برای گوسفندان و بز واکسن هایی علیه این بیماری ساخته شده و مورد استفاده قرار می گیرد اما باید به این توجه نمود که واکسن بز به هیچ وجه نباید به گوسفند تزریق شود و بلعکس؛ زیرا واکنش های نخواسته ای در این حالت مشاهده شده است. درصورتی که شیوع CL در گله بسیار پایین می باشد، نباید واکسیناسیون انجام شود و فقط باید به حذف موارد آلوده پرداخت. درصورتی که هیچ گزارشی مبنی بر ابتلا به CL در گله ایی وجود ندارد توصیه می شود واکسیناسیون صورت نگیرد.

همانطور که گفته شد این باکتری می تواند با ابزار آلات منتقل شود برای مثال در طی پشم چینی، باید به این مسئله توجه نمود و حیوانات آلوده را با ابزار جدا اصلاح کرد اگر امکان چنین کاری وجود ندارد، بهترست ابتدا گوسفندان سالم اصلاح شوند و سپس گوسفندان آلوده. همچنین بهتر است در حد توان بعد از پشم چنینی هر گوسفند تا حدی ابزار اصلاح ضد عفونی شود و همچنین بهتر است محل اصلاح دام های آلوده و پاک جدا از هم باشد.

بهتر است مالک گله ابزارهای تیز و برنده را از محل نگهداری گله خارج کند تا احتمال انتقال CL کاهش یابد.

یکی از راه های ورود این عامل به گله، خرید حیوان آلوده است که دوره کمون خود را طی می کند. حیوانی که هیچگونه تاریخچه ی درباره آن موجود نیست می تواند یکی از عوامل ورود باکتری عامل لنفادنیت کازئوز باشد. در این صورت این حیوان تازه وارد حکم یک انکوباتور را داشته و این عامل را بین گله پخش می کند. در این شرایط بهتر است تا زمانی که وضعیت سرولوژیک حیوان تازه وارد مشخص نشده، حیوان، جدا از گله نگهداری شود.

درکل بهترین کاری که می توان انجام داد حفظ قرنطینه و ایجاد شرایط سخت امنیت زیستی می باشد زیرا این بیماری درمان قطعی نداشته و احتمال عود آن وجود دارد و همچنین نمی توان گفت واکسیناسیون بصورت 100 درصدی موثر می باشد.

منابع:

پورجعفر،مهرداد و همکاران(1386)،” مطالعه پاتولوژيک و باکتريولوژيک لنفاد نوپاتي هاي سطحي د ر گوسفند د ر كشتارگاه كازرون“پژوهش وسازندگی در امور دام و آبزیان،شماره 79،تابستان 1387.

Washburn ,Kevin(2014),” Caseous Lymphadenitis of Sheep and Goats “,Journal of the American Veterinary Medical Association,sep2014